امروز خوشبختانه توجه زیادی از طرف نسل امروز به خصوص جوانان به این نوع از موسیقی می شود.ردیف ها از دوره قاجا به بعد به چند روایت به دست ما رسیده و بنده خودم شاید قریب به ده روایت از این روایتها را شنیده ام.یکی روایتی است که اقا حسینقلی دارد و ان ان هم به شاخه هایی تقسیم می شود.دیگر روایت مرحوم علی اکبر شهنازی است پسر اقا حسینقلی .همچنین روایت فخام الدوله است.شاگرد بسیار خوب و معروف اقا حسینقلی وروایت دیگر روایت درویشخان است کا البته درویشخان انطور که مرحوم هرمزی نقل می کند ردیفها را ساده می کرد ویه طور مختصر به شاگردهایش درس می دادند از طرفی ردیفی است که میرزا عبدالله نقل می کند که بیشتر از طرف مرحوم اسماعیل قهرمانی انتقال پیدا کرده و به مرحوم استاد برومند و اشخاصی که نزد مرحوم برومند شاگردی کردند این ردیف را یاد گرفتند و به دست ما رساندند.ردیفهای دیگری موجود است از جمله ردیفی که مرحوم موسوی معروفی جمع اوری کرد. ایشان کار خیلی خطیری انجام داده اند و همه اینها را جمع اوری نمودند و از ردیفهای موجود دیگر نیز می توان به ردیف صبا.نی داوود و غیره اشاره کرد.

س:استاد خواهشمند است درباره ویژگیهای ردیفی که استاد برومند به نقل از مرحوم اسماعیل قهرمانی اجرا کردند توضیحی بفرمایید؟

ج:ردیفی که مرحوم قهرمانی انتقال می دهد ردیفی است که عینآ میرزا عبدالله اجرا میکرده و مرحوم برومند هم همان ردیف را ارایه میدهد فقط با تفاوتهای بسیار جزیی.بنده سه دستگاه از دستگاههای اجرا شده مرحوم اسماعیل خان قهرمانی را شنیدم.دستگاه شور (نیمه اول و دوم شور)دستگاه نوا و راست پنجگاه که خود قهرمانی اجرا کردند و ان اجرایی که مرحوم بومند دارند متفاوت جزیی دارد و این تفاوتها در ماهیت امر در اجرا بیشتر مثل بعضی از فودها و بعضی از جملاتی که به نوع دیگری اجرا می شد محسوب می ود و خود مرحوم برومند نقل می کند که این تفاوتها جزیی و در حد تکرارها است.احتمالآاستادی سه بار تکرار می کرده و همان جمله را استادی دیگر دوبار و مرحوم برومند روی سه بار این را تثبیت کردند و بصورت مشخص در اود .ولی انچه که مهم است انسجامی است که در این ردیف وجود دارد .ردیف میرزا عبد الله که توسط مرحوم برومند نقل می شود از ابتدا تا انتها با همدی گر یک ارتباط دونی و منطقی دارد و از یک ساختار واحدی بر خوردار بوده که البته خود یکی از شگفتیهای این ردیف محسوب می شود.این انسجام در ردیفهایی که بنده شنیدم کمتر دیده می شود .ویژگی دیگری که د رردیف وجود دارد این است که بیشتر در حافظه می ماند و یادکیری اش بهتر صورت می گیرد.چون شکل مشخصی دارد و از لحاظ ساختاری دارای ساختار هندسی و ریاضی خاص می باشد.

س:آیا ردیف اوازی هم همین ویژگی را داشته که در ردیف سازی وجود داشت؟  

ج:بله در ردیف اوازی هم همین مسیله را دارد.ما در همان دوره شخصیتهای بزرگ دیف دانی مثل سید احمد خان وعلی خان نایب السلطنه داریم که اینها در همان دوره قاجار صورت گرفته است و در اصل موسیقی سازی و اوازی یک حقیقت و یک امر را می خواهد بیان کند .مثل یک زبان گاهی حنجره حنجره های مختلف می شنویم.ان زبان گاهی حنجره انسان می تواند باشد و گاهی هم می تواند از طریق یک شی بیان شود.اما معتبر ترین ردیفی که به دست ما رسیده همان است که مرحوم عبدالله دوامی نقل کرده و با بررسی ان متوجه می شویم که از لحاظ ساختاری کاملآشبیه به ردیف سازی میرزا عبدالله است.ولی از این جهت که استاد دوامی این ردیف را از علی خان نایب السلطنه فرا گرفتند و از انجا که ماهیت تمام اینها یکی بوده طبیعی است که با ردیف میرزا عبدالله شباهتی دارد با این تفاوت که با ان جملات گاهی حرفها و صحبتهای دیگری زده می شود.یعنی تکذیب و ساختار جمله مشترک ولی گاهی ممکن است که نوعی از تحریر را به نوعی دیگر اجرا کرده باشند.

س:استاد، مسئله ای که د بین موسیقی دانان قدیم ما مشاهده می شود یک نوع احساس مسولیتی بود که نسبت به این فرهنگ داشتند حال شما این مطلب را تا چه حد تایید میکنید و اسا سآ این کار چه تاثیری د پیشبرد موسیقی ما داشته یا خواهد داشت؟

ج:اساتید متعهد ما مثل میرزاعبد الله .علی خان نایب سلطنه .اقا حسینقلی وشاگردان انها مثل عبدالله خان دوامی .اسماعیل قهرمانی .مرحوم برومند و....اگر مطمین بودند که قطعه ای از قدیم نقل شده ان را انتقال می دادند و اگر اطمینان نداشتند این کار را نمی کردند و این کار باعث شده که یکی از ناب ترین فرهنگهای جهان به شمار اید.مرحوم برومند بعد از این دستگاها را اجرا کردند.نقل می کنند که مثلآ اواز دشتی خیلی بیشتر از اینها بوده ونم خیلی از قطعات در اواز دشتی بلد بودم که در اینجا نقل نکردم.چرا؟بدلیل اینکه نسبت به اصل انها شک داشتم و در ردیف نیاوردم و این تعهد ان شخص را می رساند که انچه را تردید داشت به اجرا در نمی اورد و یا حتی در دستگاه راست پنجگاه اگر گوشه ای به نام ماوراالنهر را اضافه میکند.توضیح می دهد که این گوشه از ردیف میرزا عبد الله نبوده و به نقل از اقا حسینقلی است و همچنین همین مسیله را چند جای دیگر ردیف ضبط شده ایشان با تار مشاهده می کنیم و برای اینکه ما به خطا نویم بهترین کار این است که استناد کنیم ولو اینکه ان بخشی را که مستند است بسیار کمتر از ان چیزی باشد که غیر مستند است و اهمیت این کار بیشتر از این جهت است که ردیفها مختصر تر شده و به طور کلی می توان گفت که ردیفهای ما اعم از سازی و اوازی نسبت به گوشه بسیار مختصر شده به گونه ای که میرزا عبد الله نقل می کند.قطعاتی در پنجاه سال پیش بوده که الان به دست ما رسیده و ما بلد نیستیم این قطعات را درست کنیم چه رسد به قطعاتی که مربوط می شود به گذشته خیلی دور.اموز وضیفه ما این است که قطعات را جمع اوری کنیم و نگذاریم بیش از این فراموش بشود.و سعی کنیم انها را انتقال دهیم و این اگاهی را خود میرزا عبدالله داشتند.به همین خاطر انها را به طور صحیح جمع اوری نموده و منتقل کردند.بخشی را هم که فراموش شده بود خود چیزی به ان اضافه نکردند و این تعهد شخص را می رساند تسبت به فرهنگ موسیقی خودش و بهتر است که ما همین روش را پیش بگیریم.این قطعاتی که کم شده ماهیتش خوشبختانه عوض نشده است .و قطعاتی است که حداقل چند صد سال سابقه دارد و همین ها در شرایطی که ما زندکی می کنیم با مشخصه بسیار زیاد برای یاد گیری اش سالها وقت نیاز داریم و اگر هم به دست ما می رسید شاید نمیتوا نستیم همه اینها را یاد بگیریم و به همین مقدار همئ اگر اکتفا کنیم باز خودش دنیایی است بسیار بزرگ.

آب دریا را اگر نتوان کشید                          هم به قدر تشنگی باید چشید